Ιστορικές πηγές ονομάζονται όλα εκείνα τα στοιχεία που μας πληροφορούν για το παρελθόν της ανθρώπινης δράσης.
Ειδικότερα ιστορικές πηγές είναι:
- Γραπτές αφηγήσεις από αυτόπτες μάρτυρες γεγονότων ή μεταγενέστερους μελετητές (μαρτυρίες, συνεντεύξεις κ.ά.)
- Επίσημα κείμενα (συντάγματα, πρωτόκολλα, ψηφίσματα, νόμοι, συνθήκες κ.ά.)
- Αντικείμενα ή μνημεία από κάποια ιστορική περίοδο (νομίσματα, αγάλματα, κοσμήματα, σκεύη κ.ά.)
- Φωτογραφικά τεκμήρια ή αρχεία ήχου (εικόνες, βίντεο, ηχητικά ντοκουμέντα κ.ά.)
- Έργα τέχνης (θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά κ.ά.)
Ερμηνεία ιστορικών πηγών
Αναζήτηση κινήτρων προσώπων, εμβάθυνση σε γεγονότα, καταστάσεις, εξελίξεις, εύρεση αντικειμενικών αιτίων
Αξιολόγηση ιστορικών πηγών
Αξιοπιστία, γνησιότητα, ακρίβεια, διασταύρωση πληροφοριών
Αξιοποίηση ιστορικών πηγών
Ο ιστορικός, με βάση τις ποικίλες πηγές, επιχειρεί να παρουσιάσει με όσο το δυνατόν αντικειμενικό τρόπο την ιστορική αλήθεια και να την τεκμηριώσει:
- Παρουσιάζει την ιστορική πραγματικότητα (πρόσωπα, γεγονότα)
- Απαντά στα βασικά ερωτήματα: τι, ποιος ή ποιοι, πότε, πού, πώς, γιατί, με ποιο αποτέλεσμα
- Συσχετίζει την αφήγηση του βιβλίου με τις ιστορικές πηγές
- Διερευνά την ακρίβεια και την αξιοπιστία των πηγών
- Διασταυρώνει τις διάφορες εκδοχές των πηγών για το ίδιο γεγονός
Στόχοι του ιστορικού:
- Η αναζήτηση της αλήθειας
- Η ανίχνευση της αξιοπιστίας των πηγών
- Η εκτίμηση της αντικειμενικότητας της πηγής
- Η αξιολόγηση προσώπων, πράξεων και η βαθύτερη ερμηνεία τους
- Η καλλιέργεια κριτικής σκέψης
- Η διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης
- Η κατανόηση του παρελθόντος για την ερμηνεία του παρόντος
… ἴσως ἀναγκαῖον ἦν τὸ προτρέπεσθαι πάντας πρὸς τὴν αἵρεσιν καὶ παραδοχὴν τῶν τοιούτων ὑπομνημάτων διὰ τὸ μηδεμίαν ἑτοιμοτέραν εἶναι τοῖς ἀνθρώποις διόρθωσιν τῆς τῶν προγεγενημένων πράξεων ἐπιστήμης …
Θα ήταν ίσως αναγκαίο να προτρέπω κάθε άνθρωπο να επιλέγει και να επιδοκιμάζει πραγματείες όπως αυτή, αφού τίποτε δεν διορθώνει ευκολότερα τους ανθρώπους όσο η γνώση του παρελθόντος.
… φάσκοντες ἀληθινωτάτην μὲν εἶναι παιδείαν καὶ γυμνασίαν πρὸς τὰς πολιτικὰς πράξεις τὴν ἐκ τῆς ἱστορίας μάθησιν, ἐναργεστάτην δὲ καὶ μόνην διδάσκαλον τοῦ δύνασθαι τὰς τῆς τύχης μεταβολὰς γενναίως ὑποφέρειν τὴν τῶν ἀλλοτρίων περιπετειῶν ὑπόμνησιν …
Λένε δηλαδή πως η γνώση της Ιστορίας είναι η πιο σωστή παιδεία και προπόνηση για την πολιτική δράση, και η μνήμη των συμφορών, που βρήκαν ξαφνικά τους άλλους, διδάσκει με απτό τρόπο να υποφέρουμε με γενναιότητα τις μεταβολές της τύχης.
Πολύβιος Ἱστορίαι, Α (προοίμιο)
Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον.
Γιώργος Σεφέρης
