Στο παρόν άρθρο αναφέρονται επιγραμματικά τα βασικότερα χαρακτηριστικά του τρόπου πειθούς σε ένα κείμενο επιστημονικού λόγου.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου είναι:
- Επίκληση στη λογική με χρήση ορθών επιχειρημάτων και αξιόπιστων τεκμηρίων (ορθολογικός και αποδεικτικός λόγος)
- Αναφορική λειτουργία της γλώσσας (κυριολεκτική σημασία λέξεων)
- Ειδικό λεξιλόγιο, επιστημονική ορολογία (σχετική με τον επιστημονικό χώρο στον οποίο αναφέρεται το κείμενο)
- Επίκληση στην αυθεντία με αναφορές και παραπομπές σε θεωρίες και απόψεις διακεκριμένων και καταξιωμένων επιστημόνων, χρήση βιβλιογραφίας
- Αντικειμενική παρατήρηση και αναλυτική περιγραφή (περιγραφικός λόγος)
- Ερμηνευτική προσέγγιση και ανάλυση (ερμηνευτικός λόγος)
- Αξιοποίηση των επιστημονικών δεδομένων, της προϋπάρχουσας γνώσης
- Απρόσωπο, επίσημο και τυπικό ύφος
- Σαφήνεια και ακρίβεια διατύπωσης
- Λογική δομική διάρθρωση (συνοχή ιδεών και αλληλουχία νοημάτων)
Ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά παραδείγματα πειθούς σε επιστημονικά κείμενα:
Α. Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος, έχοντας επίγνωση των αναγκών και των επιθυμιών του, καλείται να συμβάλει αποφασιστικά στην πορεία της εκπαιδευτικής καιεπαγγελματικής του κατάρτισης. Σε αυτή την ατομική, και πολλές φορές εξαιρετικά δύσκολη,πορεία κατάκτησης νέων γνώσεων, δεν ενεργεί μόνος του, όπως θα μπορούσαμε να υποθέσουμε μεβάση το πρώτο συνθετικό της λέξης αυτο-μόρφωση. Ο άνθρωπος δεν δραστηριοποιείται μέσα σεένα κοινωνικό κενό, αλλά μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή επικοινωνία με τους άλλους, σε επαφή και ανταλλαγή με τους επίσημους ή ανεπίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς, με ποικίλους οργανισμούς και κέντρα κατάρτισης, ακόμη και όταν οι νέες τεχνολογίες του επιτρέπουν να μαθαίνει και να εργάζεται σε φυσική απόσταση από τους άλλους.Με αυτή την έννοια, οι διαδικασίες και οι πρακτικές αυτομόρφωσης στη σημερινή εποχή δεν σημαίνουν την απουσία των άλλων, θεσμών και ατόμων, ούτε την κοινωνική απομόνωση του καθενός ατόμου, αλλά την ενεργητική στάση του, αφού το ίδιο αποφασίζει, άλλοτε αυτοβούλως και άλλοτε κάτω από την πίεση συγκεκριμένων αναγκών, να εκπαιδευθεί. Η ενεργητική στάση συνίσταται στο ότι ο άνθρωπος καλείται να διαμορφώσει μαζί με τους άλλους συμμετέχοντες (οργανισμούς, εκπαιδευτές, εκπαιδευόμενους) το περιεχόμενο, τη διαδικασία και τους τρόπους της εκπαίδευσής του.
(Πανελλαδικές εξετάσεις 2010)
Β. Η ευθανασία σήμερα
Τα συνθετικά της λέξεως «ευθανασία» σημαίνουν καλό θάνατο. Το φιλοσοφικό όμως ερώτημα, τόσο του θανάτου όσο και του καλού θανάτου, εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτό. Ο θάνατος αποτελεί γενικά κοινή ανθρώπινη μοίρα. Κανένα έμβιο ον που γεννιέται δεν είναι δυνατόν να αποφύγει τον θάνατο. Το μόνο σίγουρο που με βεβαιότητα θα συμβεί στη ζωή ενός νεογέννητου ανθρώπου είναι ο θάνατος. Οτιδήποτε άλλο δυνητικά μπορεί να συμβεί ή ουδέποτε να συμβεί. Ωστόσο ο καλός θάνατος ανέκαθεν εθεωρείτο προνόμιο που εδίδετο από τους θεούς. Ο Σόλων ο Αθηναίος, όταν ερωτήθηκε από τον Κροίσο στην αυλή του ποιους θεωρούσε τους πλέον ευτυχισμένους ανθρώπους στη ζωή, μεταξύ των πρώτων που ονόμασε ήταν ο Κλέοβις και ο Βίτων. Τα δύο δηλαδή αδέλφια που ήταν παιδιά μιας ιέρειας του ναού της θεάς Ήρας στο Αργος και τα οποία, αφού έσυραν την άμαξα πάνω στην οποία καθόταν η ιέρεια μητέρα τους, έφθασαν στον ναό επευφημούμενοι απ’ όλον τον κόσμο. Τότε, κατά τη διήγηση του Σόλωνα, η ιέρεια μητέρα τους ζήτησε από τη θεά Ήρα να τους ανταμείψει με το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε. Ο Κλέοβις και ο Βίτων, αφού εόρτασαν την εορτή, ζώντας τη χαρά των επευφημιών και της γενικής επιδοκιμασίας, κοιμήθηκαν στο ιερό της θεάς και δεν ξύπνησαν. Ο θάνατος αυτός θεωρήθηκε το ύψιστο δώρο της θεάς για τους θνητούς υιούς της ιέρειάς της.
Η έννοια όμως της ευθανασίας, όπως ακριβώς αποδίδεται σήμερα, πόρρω απέχει από την άποψη των αρχαίων Ελλήνων περί θεόπεμπτου θανάτου. Η σημερινή έννοια της ευθανασίας ταυτίζεται με τον θάνατο που προκαλεί συνήθως ο γιατρός προκειμένου ο ασθενής να αποφύγει τον πόνο, την ταλαιπωρία, το ψυχικό στρες και γενικά όλες τις δυσμενείς συνθήκες που συνοδεύουν ένα επώδυνο και αργά επερχόμενο θάνατο. Η ευθανασία με τη σημερινή της έννοια δεν συνδέεται κατά κανέναν τρόπο με την ευτυχία και με τον τρόπο ζωής του ανθρώπου που αργοπεθαίνει. Ποια μέθοδος όμως είναι αυτή που 100% θα μπορεί να διαβεβαιώσει ότι ένας επερχόμενος θάνατος δεν είναι δυνατόν να αναστραφεί;
Υπάρχουν περιπτώσεις στην ιατρική βιβλιογραφία που ακόμη και σε καρκινοπαθείς του τελικού σταδίου, για τους οποίους πρακτικά και θεωρητικά δεν υπάρχει καμία ελπίδα αποφυγής του μοιραίου, συχνά συμβαίνει αυτό που η θρησκεία αποκαλεί θαύμα και που η επιστήμη ονομάζει επανάσταση του ανοσοβιολογικού συστήματος. Για λόγους που επιστημονικά δεν είναι πλήρως γνωστοί, το ανοσοβιολογικό σύστημα που ως εκείνη τη στιγμή είχε δεχθεί το μοιραίο αντεπιτίθεται και εξαλείφει τον καρκίνο και τις μεταστάσεις του. Πολύ περισσότερο το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν εγκεφαλικές βλάβες από εγκεφαλίτιδες ή κακώσεις του εγκεφάλου, που δίνουν την εντύπωση της μηδενικής λειτουργίας του εγκεφάλου, η οποία όμως ύστερα από αρκετό χρονικό διάστημα είναι δυνατόν να επανακάμψει. Το ίδιο συμβαίνει και στους ασθενείς που βρίσκονται σε οποιασδήποτε μορφής κώμα, οπότε θεωρητικά λογίζονται χαμένοι, αλλά πρακτικά ένα απειροελάχιστο ποσοστό εξ αυτών μπορεί να επανέλθει στη ζωή, ανανήπτοντας από την κωματώδη κατάσταση.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η μεγάλη πλειονότητα των επιστημόνων σήμερα δεν αποδέχεται τη διακοπή της ζωής με το πρόσχημα της ευθανασίας. Τη ζωή έχει το δικαίωμα να τη διακόπτει μόνον η δημιουργός φύση, η οποία είναι η μόνη υπεύθυνη για τη γένεσή της. Βέβαια, υπάρχουν και οι αντίθετες απόψεις, οι οποίες όμως αποτελούν μηδαμινό ποσοστό και οι οποίες υποστηρίζουν ότι, εφόσον η σύγχρονη ιατρική τεχνολογία αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει ελπίδα επανόδου στη ζωή, τότε δικαιούται ο γιατρός να θυσιάσει το απειροελάχιστο ποσοστό των ανθρώπων, που ουσιαστικά ανασταίνονται, σε σχέση με το συντριπτικό ποσοστό των ανθρώπων που υποφέρουν και ευτελίζονται πάνω στο κρεβάτι του πόνου. Το θέμα είναι καθαρά φιλοσοφικό, που όμως οι σημερινές κοινωνίες με τις συγκεκριμένες δυνατότητες και αδυναμίες που έχουν δεν είναι δυνατόν ακόμη να το αποδεχθούν.
(Δ. Κρεμαστινός, καθηγητής Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, εφ. «Το Βήμα», 1/10/2006)
Γ. Ψηφιακός αναλφαβητισμός
Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας; Δυστυχώς, ο αναλφαβητισμός. Όχι όμως ο παλαιός «κλασικός» αναλφαβητισμός που σχετίζεται με την ικανότητα γραφής και ανάγνωσης, αλλά ο νέος ψηφιακός αναλφαβητισμός που συνδέεται με τη δυνατότητα χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας και πληροφόρησης.
Αυτή είναι η νέα μάστιγα του 21ου αιώνα που απειλεί τους λαούς που θα χάσουν το τρένο της ψηφιακής εποχής. Γιατί σήμερα, περισσότερο απ΄ οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ανθρώπινη ιστορία, ισχύει ότι «γνώση σημαίνει δύναμη». Δύναμη οικονομική, πολιτική, αλλά και ισχύς γεωπολιτική. Όσοι δεν το κατανοούν απλά θα παραμείνουν στα μέτρα του περασμένου αιώνα.
Ήδη, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, περίπου το μισό της αύξησης της παραγωγικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση την τελευταία πενταετία οφείλεται στη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών. Αντιστοίχως και στην Κίνα η αναπτυξιακή έκρηξη της τελευταίας εικοσαετίας δεν οφείλεται μόνο στο χαμηλό κόστος της εργασίας αλλά και στην ικανότητα της κινεζικής κοινωνίας να αφομοιώνει ταχύτατα τα νέα δεδομένα της γνώσης και να τα ενσωματώνει στη μεγάλη παραγωγή.
Ωστόσο, στην Ελλάδα του 2009 η πραγματικότητα είναι απογοητευτική: όχι μόνο βαθμολογείται «κάτω από τη βάση» στην ικανότητα παραγωγής και αφομοίωσης της γνώσης αλλά, καθώς δείχνουν οι τελευταίες έρευνες, η πλειονότητα του πληθυσμού δεν έχει τον στοιχειώδη «αλφαβητισμό» για να καταλάβει και να χρησιμοποιήσει τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία του γραπτού λόγου. Στην Ελλάδα του 2009 τα δύο τρίτα του πληθυσμού συνεχίζουν να θεωρούνται «ψηφιακά αναλφάβητοι»- ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον μέσον όρο της Ευρώπης.
Αυτό το «χάσμα» με τις σύγχρονες απαιτήσεις αντικατοπτρίζεται σε τρεις βασικούς δείκτες: Πρώτον, στη χρήση του Διαδικτύου: το 66% των Ελλήνων δεν χρησιμοποιεί τακτικά το Διαδίκτυο, έναντι του 44% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Σημαντικό είναι και το χάσμα μεταξύ του μέσου πληθυσμού και συγκεκριμένων ομάδων: στους μη χρήστες συγκαταλέγονται κυρίως τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι οικονομικά ανενεργοί και οι ηλικιωμένοι. Δεύτερον, στη διαθεσιμότητα και ταχύτητα των ευρυζωνικών συνδέσεων. Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι στην Ελλάδα καλύπτεται μόνο το 55% του πληθυσμού της περιφέρειας και οι ταχύτητες θεωρούνται συγκριτικά χαμηλές. Και, τρίτον, στις «ψηφιακές δεξιότητες», δηλαδή στην ικανότητα να αξιοποιούνται τα ψηφιακά εργαλεία στην καθημερινή εργασία και στις προσωπικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.
Από την άλλη, αυτό το μεγάλο πρόβλημα ίσως να μπορεί να σημάνει και μια από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες της Ελλάδας του 2010: Η ταχεία ανατροπή του δείκτη ψηφιακού αναλφαβητισμού στη χώρα μπορεί να σημάνει πρωτόγνωρη αύξηση της παραγωγικότητας και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα. Τα οφέλη από μια τέτοια αλλαγή μπορούν να είναι της τάξεως των δεκάδων δισεκατομμυρίων, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές εκτιμήσεις. Κάθε ποσοστιαία μονάδα του πληθυσμού που θα απελευθερώνεται από το σκοτάδι του αναλφαβητισμού μπορεί να δρα πολλαπλασιαστικά στην αύξηση του εθνικού προϊόντος, στη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους, στη βελτίωση της ζωής όλων μας. Και αυτή είναι μια πολύ μεγάλη ευκαιρία για να την αφήσουμε να πάει χαμένη.
(Γ. Γιανναράκης, εφ. «Το Βήμα», 10/01/2010)
